بزرگنمايي:

خبر یزد - شهر: رئیس سازمان بهشت زهرا می گوید که تلخ ترین سال بهشت زهرا در 50 سال گذشته سال 1398 است و بحران کرونا سخت ترین و طولانی ترین بحرانی است که این سازمان تا به حال با آن روبرو شده است.

پنجاهمین سالگرد تأسیس بزرگترین آرامگاه جهان اسلام با روزهای سختی برای این مکان همراه بوده است. روزهایی که به گفته سعید خال، رئیس سازمان بهشت زهرا سخت ترین روزهای این سازمان در 50 سال گذشته است، بحران کرونا بدون آنکه بتوان پایانی برای آن متصور بود کل مجموعه سازمان بهشت زهرا را بیش از چهار ماه است که به صورت شبانه روزی بسیج کرده است. در این روزهای پرمخاطره و به مناسبت پنجاهمین سال تأسیس آرامستان بهشت زهرا گفتگوی شهر با رئیس این سازمان را بخوانید:
با توجه به 50 سالگی بهشت زهرا در مورد این سازمان و خود بهشت زهرا توضیحی می دهید؟
کار ساخت سازمان بهشت زهرا در سال 1345 آغاز و در کمتر از پنج سال در 25 تیر 1348 افتتاح می شود و فرآیند شکلگیری این سازمان در طول دوره پنج شهردار انجام می شود. در زمان یک شهردار زمین آن خریداری می شود، در زمان شهردار بعدی درخت ها کاشته می شود و در دوره بعد دیوار کشیده می شود و در دوره آخر افتتاح می شود که اکنون قریب به 50 سال از حیات سازمان بهشت زهرا می گذرد. بهشت زهرا در ابتدا در مکانی به وسعت 314 هکتار در جنوب تهران در حد فاصل بین نادرشهر و کهریزک افتتاح می شود و در 25 تیر 1349 اولین دفن به نام محمد تقی خیال در قطعه یک ردیف یک و شماره یک انجام می شوند. به دلیل اینکه در همان زمان حکومت باید موافقت نهاد مرجعیت را به دست آورد، شهردار وقت تهران به محضر آیت الله خوانساری می رود و نام بهشت زهرا (س) را ایشان انتخاب می کنند. قیمت کفن و دفن نیز 140 تومان تعیین می شود. بهشت زهرا برای مدت 30 سال پیش بینی شده بود که این مدت در سال 1380 به پایان رسید اما در سال 1378 به دلیل وقوع جنگ تحمیلی و آرام گرفتن پیکری 30 هزار شهید و چهار هزار شهید گمنام و حدود 250 شهید مدافع حرم تا کنون پر می شود. افزایش مرگ و میر و جنگ تحمیلی باعث می شود بهشت زهرا دو سال زودتر از موعد مقرر پر شود و در سال 1378 در ناحیه شمال شرقی بهشت زهرا 110 هکتار به آن افزوده می شود و در مرحله سوم در مهر سال 1388 زمینی به وسعت 160 هکتار در ناحیه شرق بهشت زهرا افزوده می شود. بهشت زهرا امروز 584 هکتار وسعت دارد که با حرم امام این رقم 750 هکتار است. در زمره بزرگ ترین آرامستان های جهان و جهان اسلام است و تنها آرامستانی که در جهان چند هکتار بزرگ تر است وادی السلام در نجف است که به لحاظ امکانات و تجهیزات و تعداد متوفی بهشت زهرا بزرگ ترین و مدرن ترین گورستان جهان است. بهشت زهرا امروز 60 هزار متوفی را پذیرش می کند که کل متوفای ایران و شهرها 300 هزار نفر است که یک پنجم آن توسط مدیریت شهری تهران جمع آوری می شود و از این 60 هزار نفر به شهرستان ها منتقل می شوند و 40 هزار نفر در مجموعه بهشت زهرا دفن می شوند. در سال 1398 ناوگان حمل و نقل بهشت زهرا، 10 میلیون مأموریت در شهرستان ها و پنج میلیون کیلومتر در سطح شهر تهران انجام داده است و 46 هزار مأموریت داخل شهری انجام داده و در سال 250 هزار تماس تلفنی با این سازمان گرفته می شود و 135 هزار مراسم در سال در این سازمان برگزار می شود.
سازمان بهشت زهرا بدون تعطیلی است و از 25 تیر 1342 تا به امروز حتی یک روز هم تعطیل نشده است. این سازمان امروز به عنوان یکی از بزرگترین مکان های فضای سبز تهران محسوب می شود و یک تنفس گاه بزرگ است و بیش از نیمی از این مکان فضای سبز خالص است. تا تیر 1399 حدود یک میلیون و 740 هزار نفر پذیرش داشتیم و یک میلیون و 500 هزار نفر دفن انجام شده است.
بهشت زهرا به لحاظ تحولات فرهنگی و تاریخی نقش بسیار مهمی دارد. در قبل از انقلاب محل تدفین پیکر شهدای انقلاب بود که به صورت پنهانی دفن می شدند. در روز 12 بهمن 1357 حضرت امام بعد از 15 سال از تبعید به بهشت زهرا می آید و فرماندهی انقلاب را به عهده می گیرد و به عنوان اولین مرکز فرماندهی انقلاب شناخته می شود. از همه مهمتر مدفن 30 هزار شهید و چهار هزار شهید گمنام است و مدفن بسیاری از بزرگان تاریخی، فرهنگی و سیاسی است. مدفن بسیاری از سرداران شهید است و تا به امروز 2500 نفر از مشاهیر و نام آوران و بزرگان این سرزمین در آنجا دفن هستند و بسیاری از اماکن فرهنگی و وقایع تاریخی انقلاب در آنجا رقم خورده است.
چه اقدامات مدیریتی در طول سال های اخیر در بهشت زهرا انجام شده است؟
به لحاظ مدیریتی هم در طی سال های اخیر سعی شده تحولات وسیعی انجام شود که مردم در آنجا به عنوان یک آرامستان آرامش داشته باشند و فضای سبز و مبلمان و الگوی شهری آن مناسب باشد. نوسازی کامل ناوگان حمل متوفی شهر تهران، نوسازی کامل آمبولانس های داخل بهشت زهرا، راه اندازی نخستین ترمینال آمبولانس ها درمرکز شهر تهران، نخستین خط چهار شماره ای بهشت زهرا 1530، افتتاح نخستین مرکز کنترل ترافیک بهشت زهرا، افتتاح اولین ورزشگاه، بزرگترین پروژه های هوشمند سازی بهشت زهرا همه اقداماتی بوده است که در طول سه سال گذشته انجام شده است.
تمام محوطه های بهشت زهرا مجهز به 250 دوربین نظارتی شدند و تمام درهای بهشت زهرا مجهز به سیستم تعدد شمار شد و اتفاقات خوبی در قطعه شهدا انجام شد و سعی شد بهشت زهرا از حالت یک آرامستان بیرون بیاید و اکنون به کعبه آمال مردم ایران تبدیل شده است. بزرگترین همایش خودجوش مردمی در بهشت زهرا در شب جمعه پایان هر سال انجام می شود و بین سه تا پنج هزار نفر از مردم حضور پیدا می کنند. نام متوفیان به عروجی و نام غسال به تطهیرگر تغییر پیدا کرد و سعی شد که این کار مقدس به مردم شناسانده شود. شبکه تطهیر کنندگان داوطلب قریب به هزار نفر از علما، نام آوران و ورزشکاران هستند و تلاش کردیم نظر مردم را اعمال کنیم. درباره تدفین افراد، هر خانواده ای که بهشت زهرا مراجعه کند یک نفر به اسم مباشر او را همراهی می کند. از ابتدا تا انتها به صورت رایگان در کنار خانواده است و سعی کردیم مردم داغدار شرایط مناسبی داشته باشند. نقص هایی هم وجود دارد که می پذیریم و سعی کردیم نظرات مردم را به گوش جان بخریم. عملکرد بهشت زهرا قابل اندازه گیری است و بر اساس نظر سنجی ها جزو دو سه نهادی است که مردم رضایت نسبی از آن داشتند.
بهشت زهرا چند سال دیگر پر می شود؟
بهشت زهرا حداکثر سه سال تا پنج سال آینده پر می شود و یکی ازکارهای خوب مدیریت شهری این است که یک مشاور خبره اخذ کرده ایم و در صدد هستیم که مکان های جدید را برای آرامستان در شهر تهران پیش بینی کنیم. پنج مکان پیشنهاد داده شده است و باید ببینیم که شورای شهر در ادامه کار کدام مکان ها را تصویب می کند. به دلیل مسائل خاص کارشناسی از ذکر نام و مکان خودداری می کنیم. البته کار مطالعه بازسازی و بهسازی پنج آرامستان تهران نیز انجام شده که به صحن شورا رفته و تصویب شده است. این آرامستان ها به لحاظ تاریخی، فرهنگی و میراثی بسیار ارزشمند هستند و به چند دین و کشور بین المللی تعلق دارند. این آرامستان ها در منطقه 14 (دولاب) می تواند با بازسازی یک ارزش افزوده به آن منطقه بدهد و نقش مهمی در روابط بین المللی داشته باشد.
نخستین جلسه ای که برای رویارویی با ویروس کرونا و تبعات آن در بهشت زهرای تهران برگزار شد و در مجموعه خود درگیر این بیماری شدید را به خاطر می آورید؟
اواخر بهمن ماه بود که از یکی از بیمارستان های تهران به صورت تلفنی با سازمان بهشت زهرا تماس گرفته شد و نخستین مورد کرونا را گزارش دادند. سازمان ما یک سازمان بحران است و در ماه های مهر و آبان بحران های دیگری را از سر گذرانده بود لذا در حالیکه تمام کشور حتی وزارت بهداشت و ستاد بحران هنوز ستاد تشکیل نداده بودند در سازمان بهشت زهرا بر اساس تجربیات قبلی 25 یا 26 بهمن تمام مدیران حوزه عروجیان از تطهیر تا خاکسپاری و پایانه را دور هم جمع کردیم و به آنها گفتم که موج به سمت بهشت زهرا می آید.
در آن زمان هیچگونه پروتکلی وجود نداشت، حتی وزارت بهداشت هم چیزی ابلاغ نکرده بود و ما درون سازمان یک انسجام درون گروهی و پروتکل تهیه و آمبولانس ها را ایزوله کردیم و کار آغاز شد. از اول یا دوم اسفند ماه که نخستین جنازه رسمی به سازمان تحویل داده شد، از عدد 11 شروع کردیم، روز بعد 20 و بعد از آن به 40 و 80 رسیدیم تا هفتم فروردین ماه که تهران عدد 119 را در بالاترین حد خود تجربه کرد.
این بحران سه ویژگی داشت، اول اینکه در طول 50 سال، سابقه قبلی نداشت و حتی در دوران دفاع مقدس با چنین بحرانی مواجه نبودیم، دوم اینکه بحران غیر قابل تصور بود و عدد و رقم به گونه ای بالا رفت که کنترل آن بدون برنامه ریزی و سازمان دهی ممکن نبود. سازمان بهشت زهرا یک سازمان مجازی نیست و اگر 10 جنازه اضافه شود نیازمند همان تعداد آمبولانس، قبر و پرسنل است و با فرض اینکه تهران 200 متوفی داشته باشد و یک عدد قابل توجهی به آن اضافه شود. به همین دلیل در فرصت کوتاه برنامه ریزی و تمام پیش بینی های لازم انجام شد.
سومین ویژگی این بحران طولانی بودن آن است. اکنون بیش از چهار ماه از شروع آن می گذرد و پایانی برای مشخص نیست. زلزله بم در هشت روز به پایان رسید، منجیل و رودبار یک هفته زمان بردند، سیل تهران، هواپیمای اوکراین یک هفته زمان برد اما بحران کرونا زمانی طولانی ادامه دارد.از سوی دیگر سه دغدغه وجود داشت؛ دغدغه اول رعایت تمام پروتکل ها بهداشتی بود با مفهوم حفظ جان پرسنل. در بهشت زهرا تا کنون پنج بار غربالگری انجام شده که در این پنج مرحله تا کنون 40 نفر مبتلا شده و تاکنون تلفاتی نداشته ایم.دغدغه دیگر حفظ جان شهروندان بود. در تمام جهان آرامستان ها تبدیل به یک مرکز شیوع می شوند اما در تهران با یک برنامه ریزی صحیح محوطه 584 هکتاری را ایزوله کردیم و تا 7 بار در روز سالن های تطهیر ضدعفونی شدند و سعی شد بهداشت پرسنل و مراجعین در سطح بالایی قرار بگیرد.
دغدغه دیگر حفظ روحیه پرسنل در مقابل بحرانی ناشناخته بود که باید منحصر بفردترین کار جهان را در بهشت زهرا انجام می دادند. در بهشت زهرا ما بر خلاف دیگر کشور ها ملاحظات شرعی نیز وجود داشت و بنا بر تأکید های شهردار قرار شد که تمام مسائل شرعی کاملا اجرا شد. از 16 فروردین ماه کار تطهیر و تغسیل متوفیان را بر اساس فتوای مقام معظم رهبری آغاز کردیم تا خانواده ها هیچ نگرانی نداشته باشند.سیستم تصفیه خانه چک و مجهزترین سیستم کولرزنی نصب شد. پساب سالن های تطهیر لحظه به لحظه پایش شد و با وجود آنکه سازمان تجربه ای نداشت توجه به بهداشت محیط زیست و توسعه پایدار بسیار مورد تأکید قرار گرفت.حتی کشورهای پیشرفته جهان با زیرساخت های مدنی پیشرفته دچار مشکل شدند تاجایی که رئیس جمهور آمریکا گفت از پس اجساد بر نمی آیند. در نیویورک اجساد را در پارک ها دفن کردند. در شهرهای اروپایی و حتی مسلمان با اجساد مشکل داشتند.
در روزهایی که همه در قرنطینه در منزل بودند کارمندان بهشت زهرا محل کار را قرنطینه خود کردند. کاری که در بهشت زهرا انجام شد نه تنها برای مجموعه مدیریت شهری بلکه افتخاری برای نظام جمهوری اسلامی شد. یک کار بسیار مناسبی انجام شد که کلانشهرهای ایران از بهشت زهرا الگو گرفتند این بود که اعلام کردیم متوفای کرونایی را در هر جایی که خانواده آنها بخواهند دفن می کنیم، حتی در کنار عزیزانشان. اما سعی کردیم تمام پروتکل های بهداشتی را رعایت کردیم. نماینده وزارت بهداشت و یک پزشک از مجموعه شهرداری از همان ساعات اولیه در بهشت زهرا مستقر شدند و سعی کردیم بهداشت در سطح بسیار بالایی داشته باشیم. حتی آموزش برخی آرامستان های دیگر را به عهده گرفتیم. آنچه مغفول ماند کمکی بود که مدیریت شهری به سایر ادیان الهی کرد. نماینده کلیمیان در همین زمینه تقدیر ویژه ای از مدیریت شهری تهران در برادری و هم اندیشی دینی که اتفاق افتاد کرد. متاسفانه بعد از دوره کوتاهی دوباره روزهای خوبی نداریم. شرایط تا حدود زیادی به گذشته بازگشته است و مردم اگر یاری نکنند اوضاع به روزهای بسیار سخت باز خواهد گشت. در روزهای اخیر مجددا پروتکل های جدی وضع کردیم.
موج دوم درگذشتگان کرونا در تهران از چه زمانی آغاز شد؟
روز هشتم خرداد ماه که آقای دکتر حناچی سرزده به بهشت زهرا آمد، روز بسیاری غم باری به لحاظ عدد و رقم بود که از روز 2 اردیبهشت تا 9 خرداد بی سابقه بود. یعنی حدود 70 روز تهران چنین عددی را تجربه نکرده بود.
بیشترین عددی که تهران در مورد متوفیان کرونا تجربه کرده است چه عددی بود؟
مربوط به هفته اول فروردین ماه با عدد 119 بود. البته که مسئولیت اعلام بیماران و متوفیان کرونا با سازمان بهشت زهرا و مدیریت شهری نیست. مسئول تأیید آمار وزارت بهداشت است. اگر سازمان بهشت زهرا درگیر آمار و ارقام شود قادر به انجام کار اصلی خود نخواهد بود. اعضای شورا هم در این زمینه کار اشتباهی کردند چون اعلام آمار وظیفه شهرداری نیست. اطلاعاتی که در اختیار ما قرار می گیرد بر اساس مجوزی است که وزارت بهداشت اعلام کرده است. همه متوفیان بهشت زهرا بر اساس پروتکل دفن می شوند و محوطه را کاملا ایزوله کرده ایم که در این باره اگر خطایی در مورد متوفیان هم وجود داشت جان کارمندان بهشت زهرا به خطر نیافتد.
از زمانی که مدیریت بهشت زهرا را به عهده گرفته اید، تلخ ترین اتفاقی که سازمان بهشت زهرا با آن مواجه بوده چه بوده است؟
تلخ ترین سال بهشت زهرا سال 1398 است. من آدم منحصر بفردی هستم، افتخار می کنم که 26 سال در شهرداری تهران بوده و همه این مدت را در سازمان بهشت زهرا بوده ام. هیچ مدیری را مشابه من پیدا نمی کنید و ویژگی دیگرم این است که پله پله بالا آمده ام. به جدی می گویم که نه تنها برای من بلکه سخت ترین سال مدیریت شهری در سازمان بهشت زهرا سال 1398 بود. آغاز سال با سیل بود، بعد روزگار سخت آبان ماه، حادثه سقوط هواپیمای اوکراین و کرونا که کرونا یک تجربه بدیل و منحصر به فرد در تاریخ 50 ساله بهشت زهرا بود.
یکی از عجیب ترین اتفاقاتی که در طول این مدت در بهشت زهرا رخ داده است بگویید.
گاهی اوقات می دیدیم که کسی پول فراوان و نام بزرگی دارد اما بدون هیچ خانواده ای به بهشت زهرا می آمد. موردی داشتیم که جنازه چند روز بود مانده بود و به ناچار با آقای زالی، معاون وزیر بهداشت تماس گرفتیم که درباره متوفیانی که خانواده ای به دنبال آنها نمی آیند چه اقدامی باید انجام دهیم. او یکی از یاران عزیز در کنار بهشت زهرا بود و بخشنامه ای صادر کرد که اگر ظرف 72 ساعت خانواده متوفیان مراجعه نکنند بهشت زهرا کار تدفین را انجام دهد. موردی داشتیم که تماس گرفته بودند که امکانش هست ما پول دفن را برای شما واریز کنیم و خودتان اقدامات لازم را انجام دهیم، یعنی برخی حتی حاضر نبودند که مراجعه کنند. عزیزی بود که همسرش را از دست داده بود و وقتی که من به محل دفن رفتم دیدم که دائما از محل دفن فاصله می گیرد. از من پرسید خطری ندارد که جلو بروم گفتم خطرناک است اما ارزش اینکه با مونس 50 ساله خود وداع کنید را دارد. اتفاقات زیادی در بهشت زهرا دیدم که سعی کردیم همه را بنویسیم و فیلم بگیریم که چیزی از قلم نیافتد. روزگار سختی داشتیم و فکر می کنم بدتر هم خواهیم داشت.
آیا محدودیت ورود و خروج در بهشت زهرا وجود دارد؟
ما نمی توانیم حق شهروندی مردم را از آنها سلب کنیم. هیچ قانونی وجود ندارد که مردم را از آمدن به تشییع جنازه پدر و مادر و عزیزانشان منع کنیم اما مردم خودشان رعایت می کردند. مردم با فرهنگی داریم اما به نظر می رسد که در روزهای اخیر در کل شهر این رعایت وجود ندارد.
در حال حاضر در بهشت زهرا مراسم ها برگزار می شود؟
خیر، مراسم رسمی برگزار نمی شود اما منعی برای تشییع جنازه وجود ندارد با این حال به مردم توصیه می کنیم که کمتر بیایند. البته تشییع جنازه و برخی کارهای دیگر ممنوع است اما مردم خودشان رعایت می کنند. هیچ مراسم بعدی سوم و هفتم چهلم نمی گیرند و این تبدیل به فرهنگ شده است. میزان مراجعه کنندگان به بهشت زهرا در حال حاضر نسبت به قبل از کرونا چه تغییری کرده است با توجه به اینکه پیشتر اعلام کرده بودید روزانه 50 تا 7 هزار مراجعه کننده وجود دارد. به طور متوسط بین 150 تا 200 متوفی هر روز پذیرش می شوند. به ازای هر متوفی اگر 100 نفر مراجعه کننده داشته باشیم رقمی حدود 20 هزار نفر است. در عین حال مراسم سوم و هفتم و چهلم و سال هم برگزار می شود و با این احتساب 50 تا 70 هزار نفر مراجعه کننده روزانه می رسد که در زمان کرونا این رقم به یک دهم تقلیل پیدا کرده است.
امتیاز خاصی درباره قبر رایگان برای کسانی که به دلیل کرونا فوت شده اند وجود دارد؟
یکی از تدابیر خوب مدیریت شهری این بود که مطابق با خواسته خانواده ها اقدام کردیم و هر جایی که خودشان خواستند متوفیان را دفن کردیم. قیمت قبر در بهشت زهرا بر اساس مصوبه شورای اسلامی شهر تهران است و رقم متعادلی دارد اما سعی کردیم در ارتباط با کرونا تمام اختیاری که به من و شهردار تهران تفویض شده در ارتباط با مردم به کار بگیریم.
خبرنگار: سمیرا امیرچخماقی