بزرگنمايي:

یزد آنلاین - تداوم چند ساله کاهش بارندگی و استیلای خشکسالی، اکثر استان های کشور را با تنش و بحران مواجه کرده، به گونه ای که در برخی استان ها انجام کشت بامانع جدی مواجه و در برخی دیگر از استانها تامین آب شرب به چالش اصلی جامعه مبدل شده است.
در بین استان های مختلف، استان یزد در چند ساله اخیر با میزان بارندگی حدود 60 میلیمتر در سال، کمترین سهم را از نزولات جوی کشور را داشته و سخت ترین شرایط مواجهه با خشکسالی را پشت سر می گذارد، به گونه ای که تامین آب شرب نیز در این استان با چالش جدی مواجه شده است.
فقدان رودخانه دائمی در استان کویری یزد و بهره برداری از منابع آب زیرزمینی که بخش اعظم آنرا آبهای بی کیفیت و شور تشکیل می دهد، رگ حیات آب شرب در این استان را به آب انتقالی از حوضه زاینده رود وابسته کرده است.
بحران خشکسالی در استان یزد در فرونشست دشت های و ایجاد فروچاله ها در برخی شهرستان های این استان به عریان ترین شکل خودنمایی می کند و شدت بحران در این استان را در مقایسه با استان هایی که از موهبت روان آب ها برخوردار هستند، بیشتر نمایان می سازد.
فعالیت حدود 15 ساله خبری در حوزه آب در استان های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد و اطلاع از وضعیت منابع و مصارف در این سه استان و مطالعه در خصوص وضعیت آب در استان خوزستان باعث شد تا چند نکته در خصوص چالش های این حوضه آبریز بیان شود، هدف این مطلب یافتن مقصر وضعیت موجود نیست، بلکه این موضوع از منظر استان های درگیر با چالش باید به صورت همه جانبه مورد بررسی قرار گیرد، در غیر این صورت هر کسی با فرافکنی می تواند تقصیر را متوجه دیگران کند.
حوضه آبریز منطقه زاگرس میانی یکی از حوضه های آبریز مهم فلات مرکزی کشور است که آب مورد نیاز چند استان از این حوضه تامین می شود، رودخانه های دائمی زاینده رود، کارون، کرخه و دز از ارتفاعات استان های چهارمحال وبختیاری و لرستان در منطقه زاگرس میانی سرچشمه می گیرد و در استان های اصفهان و خوزستان جریان می یابد.
بیش از یک دهه قبل که در اصفهان فعالیت خبری می کردم، در خصوص برداشت های بالادست زاینده رود از منابع این رودخانه از برخی متولیان امر خبرهایی را مخابره کرده بودم، اینگونه عنوان می شد که برداشت های زیاد در بالادست باعث شده تا زاینده رود به اصفهان نرسد و جریان رودخانه قبل از رسیدن به اصفهان متوقف شود.
به همین دلیل هفت سال قبل که محل کارم به شهرکرد انتقال یافت در دیدار با استاندار وقت چهارمحال و بختیاری همین موضوع را مطرح کردم که چرا مانع رسیدن آب به استان اصفهان می شوید؟ و پاسخ استاندار این بود چگونه مانع رسیدن آب می شویم وقتی در این استان سدی وجود ندارد و سدهای بسته شده بر روی رودخانه های این استان در محدوده استان های اصفهان(سد زاینده رود) و خوزستان(سدهای کارون) است و مدیریت آن نیز با همین استان هاست و به شوخی گفت: آب رو توی کیسه می کنیم که به اصفهان نرسد!!
در همان سال ها(حدود یک دهه قبل) در استان چهارمحال وبختیاری که سرچشمه رودخانه های برزگ فلات مرکزی ایران است، 240 روستا با تانکر آبرسانی می شد و در مناطقی که ارتفاع برف در برخی از فصول سال تا 10 متر نیز گزارش شده بود، ارتفاع برف به زحمت از نیم متر تجاوز می کرد و این بحرانی بود که در استان های دیگر کمتر مورد توجه قرار گرفت و دائما سیاست انتقال آب از این استان دنبال شد.
در همان سال ها گزارشی با عنوان "وقتی که دست های بام ایران هم به دامان ابرها نمی رسد" به رشته تحریر درآمد و سیمای بحرانی خشکسالی در استان چهارمحال وبختیاری که زمانی 10 درصد منابع آب کشور را داشت، ترسیم شد.
تامین آب برخی مناطق استان چهارمحال وبختیاری هم اکنون نیز با تانکر انجام می شود و این استان که در سرچشمه رودهای مهم فلات مرکزی قرارداد با بحران خشکسالی دست به گریبان است و این در حالی است که مسئولان، کشاورزان و بهره برداران منابع آب حاصل از این استان، در استان های خوزستان، اصفهان و یزد بر سر منابع آبی که دیگر مانند گذشته وجود ندارد، مجادله می کنند.
پدیده عجیبی است، بالاترین میزان استفاده از فناوری های نوین در بهره وری از منابع آب کشور در استان چهارمحال وبختیاری انجام شده، در حالی که این استان در بالادست و سرچشمه قرار دارد و استان های خوزستان و اصفهان به عنوان بهره برداران اصلی آب کشاورزی این حوضه آبریز، در میزان استفاده از فناوری های نوین آبیاری از استان چهارمحال وبختیاری عقب تر هستند.
در استان یزد که تامین آب شرب و بهداشتی از منابع درون استانی تقریبا غیرممکن است، انتقال آب از حوضه آبریز زاینده رود برای تامین مصارف شرب و بهداشتی انجام گرفته و بنا بر اعلام چندین باره مسئولان این استان، آب های بی کیفیت درون استان در سایر بخش ها (کشاورزی و صنعت) مورد استفاده قرار می گیرد، اما هر از گاهی خط انتقال آب این استان از سوی کشاورزان مناطق شرقی استان اصفهان تخریب می شود.
واقعیت این است که حتی در صورت قطع آب انتقالی به یزد، امکان تامین آب برای کشاورزان شرق اصفهان فراهم نخواهد شد، وقتی که از ظرفیت حدود یک میلیارد و 200 میلیون متر مکعبی سد زاینده رود تنها حدود 250 میلیون متر مکعب آب در پشت سد وجود دارد، چگونه می توان برای مناطق شرق اصفهان که بیش از 150 کیلومتر با این سد فاصله دارند، آب تامین کرد، انهم از سهمیه محدودی که برای شرب به استان یزد اختصاص یافته و در مواقع بحران به کمترین حد ممکن کاهش می یابد؟
از سوی دیگر بنا بر اعلام مسئولان و متولیان حوزه آب کشور، حدود 85 درصد منابع آب کشور در بخش کشاورزی و مابقی در بخش شرب و صنعت استفاده می شود، این میزان در برخی از حوضه های آبریز برای بخش کشاورزی تا 90 درصد نیز محاسبه شده، حال آن که اگر مصرف آب در بخش شرب و صنعت کلا متوقف شود و همه آب های کشور به بخش کشاورزی اختصاص یابد، میزان آب بخش کشاورزی با توجه یه پرت و بهره وری پایین کمتر از 10 درصد افزایش خواهد داشت، که این میزان تحولی چشمگیری را در منابع آب این بخش ایجاد نخواهد کرد.
ایران یکی از پایین ترین میزان های بهره وری آب در بخش کشاورزی را در جهان دارد، اگر میزان بهره وری از آب در بخش کشاورزی دو برابر شود، حاصل این بهره وری با توجه به سهم حدود 90 درصدی این بخش از منابع آب کشور، چند برابر سهم آب مصرفی در بخش شرب و صنعت خواهد بود و این نکته ای است که از سوی کشاورزان و مسئولان باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد.
از بین رفتن منابع آب زیرسطحی و کاهش میزان بارندگی و روان آبهای کشور، راهی غیر از بهره وری و استفاده بهینه از منابع موجود را در مقابل روی ما قرار نمی دهد، به جای مجادله برای بدست آوردن آب از راه های مختلف اگر برای مدیریت منابع موجود برنامه ریزی شده بود، شرایط آنگونه که شاهد آن هستیم، نمی شد.
دکتر سیده هدی رحمتی استادیار دانشگاه واحد علوم و تحقیقات اخیرا عنوان کرده بود که اگر تنها 10 درصد از مصارف آب کشاورزی را در کشور کاهش دهیم، مخازن 20 سد بزرگ کشور پر خواهد شد.
همچنین چندین سال است که محققان، میزان بهره وری از آب را در بخش کشاورزی حدود 30 درصد اعلام می کنند، بنا بر این 70 درصد آب بخش کشاورزی عملا بدون آنکه در تولید محصول اثری داشته باشد، هدر می رود.
صدای شیپور جنگ آب مدتهاست که به گوش می رسد، در داخل کشورها و حتی بین کشورهایی که مانند ترکیه و عراق دارای منابع آب مشترک هستند و هم اکنون بر سر منابع آب دجله و فرات چالش دارند، اما شرایط موجود به جای آنکه ضرورت مدیریت منابع آب را دو چندان کند، تلاش برای دستیابی به منابع جدید را دو چندان کرده و این رویکرد راه به جایی جز تنش بیشتر نخواهد برد.