بزرگنمايي:

خبریزد- ادامه مطلب به این شرح است: در بایستگی و کارآمدی اسناد تاریخی سخن بسیار گفته شده و خواهد شد، دیگر هیچ یک از پژوهشگران معاصر نیستند که ندانند اکنون مهمترین جزء و عناصر سازندۀ کتب تاریخی، اسناد است.
اسنادی که در ابتدا نه برای ثبت در تاریخ، بلکه برای پاسخگویی به برخی نیازها نوشته شده و به مرور زمان جزء تاریخ شده است.
هیچ گاه در اندیشه قائم مقام نبود که روزی مکاتبات او با فلان فرد دربار دربارۀ یک کار کوچک، ممکن است در آینده ای نه چندان دور، مهمترین بخش یک کتاب تاریخی دوره قاجار شود.
از سوی دیگر شاهد اتفاقی به ظاهر ساده هستیم که می بینیم روزانه با دست خودمان، هزاران برگ سند خود را از بین می بریم، چون برایمان عادّی و بی ارزش است.
زباله دان هر اداره آکنده از اسنادی است که سی سال دیگر جزء اسناد تاریخی می شود، یعنی به همان اندازه که به اسناد تاریخی علاقه داریم، اسناد معاصر را دور می ریزیم و در اندیشه مان نیست که این ها هم اگر در جایی ماندگار شود روزی جزء اسناد تاریخی می شوند.
با این مقدمۀ ناگریز، به بیان تجربه ای پژوهشی دربارۀ بهره وری از اسناد تاریخی پرداخته می شود:
در اوان سال 1357 همزمان با دگرگونی که در اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران پدید آمد و نام فرّخی یزدی، شاعر پاکباختۀ معاصر دوباره بر سر زبان ها افتاد، دو علاقه سبب گرایش نگارنده به فرّخی یزدی شد.
1- پایداری، شجاعت و بی باکی این شاعر توانا در برابر اوضاع نابسامان سیاسی و سیاست بازان.
2- اشتراک وابستگی به شهر یزد.
از سال 1357تا سال 1378 که نخستین تحریر زندگی نامه و مبارزات فرّخی یزدی به نام «شاعر لب دوخته» (1) راهی بازار نشر شد، هر آنچه بود بر اساس گفتارها و نوشته ها بود، نوشتارهایی که بیشتر به پایۀ برداشت های شخصی و حدّاکثر رونویسی از دیباچۀ دیوان فرّخی یزدی، نوشتۀ حسین مکّی بود.
از این رو نگارنده با کاوشی بیست ساله در کتاب های تاریخ معاصر بویژه خاطرات رجال سیاسی نکاتی بس ارزنده را فراجنگ آورد که او را بر آن داشت زندگی نامۀ کامل او را گردآوری و تدوین کند.
همزمان با کنگرۀ فرخی یزدی در سال 1378 در یزد که پژوهشگران تاریخ معاصر با رویکردی جدید به فرّخی یزدی برخورد نمودند، مقالاتی چند به کنگره ارائه شد، که یکی از آن ها نگارش آذری شهرضایی خمیرمایه کتابی شد که در سال 1381 با عنوان «فرّخی یزدی سرانجام یک رویای سیاسی» (2) در دسترس علاقمندان قرارگرفت.
آذری که بیشتر نیز مقالات و کتاب هایی در زمینۀ اسناد سیاسی معاصر چاپ کرده بود، این بار با تلاش مضاعف و زیررو کردن اسناد بازیافته از بایگانی راکد ادارات و کندوکاوهای شخصی، زندگی نامه کوتاه، امّا مستند فرّخی را بررسی و ارائه کرد و راه را برای تحقیقات جامع تر دربارۀ زندگی سراسر طوفانی و پر فراز و نشیب این روزنامه نگار باز نمود.
چاپ این اسناد، نادرستی برخی گمانه زنی ها درباره چند و چون زندگی فرّخی یزدی را نشان داد، بویژه گزارش سفیر ایران در تاشکند (ص 35)، تصویر اعتبار نامه فرّخی (ص111) گزارش سفارت ایران در مسکو (ص 112) و نامه فرّخی به سفارت ایران در آلمان (ص 126)
چاپ مجموعه «اسناد از مشاهیر ادب معاصر ایران» که به کوشش آقای علی میرانصاری، تاکنون 5 جلد از آن چاپ شده و بنا به دلایلی نا روشن چند سالی است از ادامه بازمانده، دریچه ای دیگر است برای آشنایی هر چه بیشتر با زیر و بم زندگی بزرگان معاصر.
آقای میرانصاری با کوششی در خور و همّت و الا نه تنها به بسیاری از بایگانی های خاموش ادارات سرزده و اسناد را بررسی نموده بلکه تا آنجا که نگارنده می داند، بسیاری از اسناد به کوشش وی بر مجموعۀ اسناد «سازمان اسناد ملّی ایران» افزون شده است.
از آنجا که ایشان، مشاهیر را به ترتیب الفبایی معرفی می کند و ممکن بود نوبت فرّخی یزدی حداقل به چندین سال دیگر برسد، نگارنده بر پایۀ محبت های قبلی وی، درخواست نمود، برخی از اسناد فرّخی یزدی، پیش از چاپ در اختیارم قرار گیرد.
گشاده دستی و علاقنمدی وی باعث شد، علی رغم وجود شیوۀ نادرستی که بین برخی از پژوهشگران رایج است که نتایج تحقیقات خود را در اختیار دیگران نمی گذارند.
به دلیل آنکه کار خودشان بکر و تازه باشد، ایشان اسناد فرّخی یزدی رابا طیب خاطر در اختیار نهاد که هم منّتی بزرگ بر نگارنده نهاد و هم کمکی شد به پژوهشگران تاریخ معاصر ایران.
طوری که با گرد آمدن اسناد بازیافته آقایان آذری شهرضایی و میرانصاری و البته بر پایۀ یافته های جدید ما بین سال های 1378 تا 1383 روند پژوهش و ساختار زندگی نامه فرّخی یزدی دگرگون شد و نگارنده را بر آن داشت که با ژرف نگری و بازاندیشی در زندگی فرّخی یزدی و در کتاب شاعر لب دوخته دوباره نگارش دیگری از آن را با جامعیتّی بیشتر که شامل مصاحبه،بهره وری از خاطرات جدید چاپ، بهره وری از دفاتر اسناد محمد گلبن می شد، آن را با عنوان «پیشوای آزادی» در سال 1384 چاپ و منتشر نماید و در سال 1396 به دلیل نایاب بودن به چاپ دوم رسید.