خبر یزد - زومیت / پژوهشگران دریافته‌اند که مهاجرت چشم‌ها در سپرماهیان نه‌تنها ظاهر آن‌ها را دگرگون می‌کند، بلکه بر رفتار و زمان سپری‌شده آن‌ها در کف دریا نیز اثر دارد.
کمتر تصویری در طبیعت به اندازه‌ی چشم‌های درحال مهاجرتِ سپرماهی عجیب و حتی ترسناک است. تصور کنید ماهی کوچکی تازه به دنیا آمده است، ظاهری شیرین و متقارن دارد، با دو چشم درست مثل هر ماهی عادی دیگر. اما این ظاهر فریبنده زیاد دوام نمی‌آورد.
بازار ![]()
برای کفشک‌ماهی‌سانان، بخشی از چرخه‌ی رشدشان شامل یک دگردیسی شگفت‌انگیز است. آن‌ها در ابتدا مانند همه‌ی ماهی‌های معمولی، راست و عمودی شنا می‌کنند و در آب آزاد به دنبال غذا می‌گردند و هر یک از چشمانشان در یک طرف سرشان قرار گرفته است. اما به‌زودی سفری عجیب آغاز می‌شود: یکی از چشم‌ها آرام‌آرام از یک طرف سر به طرف دیگر حرکت می‌کند.
فرایند جا‌به‌جایی چشم در کفشک‌ماهی‌سانان سریع پیش نمی‌رود، به همین دلیل زمانی فرا می‌رسد که یک چشم درست در وسط سر قرار می‌گیرد، اما در نهایت مسیرش را پیدا می‌کند و در کنار چشم دیگر، هر دو در یک طرف سر قرار می‌گیرند.
دگرگونی توصیف‌شده ساده نیست. جمجمه باید جابه‌جا شود و اتصالات عصبی نیز با آن تغییر کنند. باور بر این است که این روند توسط هورمون‌های تیروئیدی، یعنی همان هورمون‌هایی هدایت می‌شود که در انسان نیز بر رشد و تکامل اثر می‌گذارند.
پس از تکمیل مهاجرت، یک طرف بدن ماهی کاملاً بدون چشم می‌شود. این طرف در واقع به «کف» بدن تبدیل می‌شود، یعنی همان بخشی که روی بستر دریا قرار می‌گیرد، در حالی که چشم‌هایش رو به بالا محیط را زیر نظر دارند. دگرگونی دیگری هم در رنگ بدن رخ می‌دهد: سطح بالایی با شن‌های دریا همرنگ می‌شود. این استتار آن‌قدر خوب است که حتی در عکس هم به سختی می‌توان شکل بدنشان را دید.
شاید بازآرایی کامل صورت کفشک‌ماهی‌سانان در آستانه‌ی بلوغ شبیه نوعی «نوجوانی سخت و عجیب» به نظر برسد، اما بسیار کارآمد است. ماهیانی که چشم‌هایشان کنار هم قرار دارد، می‌توانند خیلی ماهرانه روی بستر دریا پنهان شوند و در عین حال آنچه را که بالای سرشان اتفاق می‌افتد، ببینند. هرچقدر صورتشان نامتقارن‌تر باشد، بیشتر زمانشان را روی کف دریا می‌گذرانند، زیرا کجی و نامتقارنی چشم‌ها باعث می‌شود این ماهی‌ها بهتر استتار کنند و بیشتر در کف دریا باقی بمانند.
چند سپرماهی با چشم‌های نامتقارن که روی کف یک مخزن آب آرام گرفته‌اند.
مقاله‌ای در سال 2020 که به بررسی نامتقارنی جمجمه‌ای در کفشک‌ماهی گونه «سوله سنگالی» پرداخته بود، نشان داد که درجه‌ی پیشرفت مهاجرت چشم‌ها بر رفتار ماهی تأثیر می‌گذارد.
نویسندگان نوشتند: «تفاوت در اینکه کدام چشم در مهاجرت بیشتر استفاده می‌شود، کامل یا ناقص‌بودن مهاجرت چشم‌ها و سمتی که ماهی روی آن می‌نشیند، نشان می‌دهد که این ویژگی‌ها توسط ژن‌های مختلف تعیین می‌شوند و حاکی از رخدادهای تکاملی مستقل در طول تکامل کَفشَک‌ماهی‌سانان است. ما دریافتیم که مدت زمان شنا ممکن است با میزان کامل بودن مهاجرت چشم ارتباط داشته باشد؛ هرچه مهاجرت چشم بیشتر باشد، ماهی زمان بیشتری را در کف دریا سپری می‌کند.»
پس اگر دوران نوجوانی‌تان را با جوش‌های صورت گذرانده‌اید، حداقل خوشحال باشید که چشم‌هایتان در جای درستشان باقی مانده‌اند!